Das Kon­zen­tra­ti­ons­la­ger Dachau wurde im März 1933 als Lager für poli­ti­sche Gefan­gene gegrün­det, die in den Tagen nach der Macht­er­grei­fung die deut­schen Gefäng­nisse über­füll­ten. Nach der Reichs­kris­tall­nacht kamen viele jüdi­schen Mit­bür­ger ins KZ Dachau. Etwa jeder 4. Häft­ling war jüdi­scher Abstam­mung. Ab Kriegs­be­ginn 1939 wur­den  viele Kriegs­ge­fan­gene und Zwangs­ar­bei­ter aus den erober­ten Gebie­ten ein­ge­lie­fert.

Von ins­ge­samt 206 206 Häft­lin­gen wurden 163 538 als poli­ti­sche Schutz­häft­linge geführt.

Die Geist­li­chen gehör­ten zur Gruppe der poli­ti­schen Häft­linge. Sie wur­den haupt­säch­lich ab 1938, zuerst aus Deutsch­land und Öster­reich, ins KZ Dachau gebracht. In grö­ße­ren Grup­pen kamen Geist­li­che ab 1940 aus Polen, Deutsch­land und allen ande­ren erober­ten Län­dern.

2.796 Geist­li­che lit­ten im KZ Dachau. Dar­un­ter waren 2652 katho­li­sche Geist­li­che. Von den Geistlichen star­ben rund 1.800, das entspricht 64 %.

Die größte Gruppe unter die­sen Geist­li­chen stell­ten mit 1807 die pol­ni­schen Geist­li­chen, von die­sen star­ben 1.106 (nach Jez).

93% der Geist­li­chen waren katho­li­sche Geist­li­che, obwohl die Katho­li­ken im deut­schen Reich nur einen Bevöl­ke­rungs­an­teil von 30% hat­ten. 70% der deut­schen Bevöl­ke­rung war evan­ge­lisch. Evan­ge­li­sche Geist­li­che stell­ten 3,8% der Gruppe der Geist­li­chen im KZ Dachau. (Rest kleine Grup­pen ande­rer Kon­fes­sio­nen)

Von die­sen Pries­tern, die im KZ Dachau gelit­ten haben und ermor­det wur­den, wur­den bis heute einer heiliggesprochen, P. Titus Brandsma, und 57 seliggespro­chen.
47 Märtyrer sind aus Polen, einer davon ein Laie und Familienvater. 57 Selige sind uns von der Kir­che geschenkt als unsere Für­spre­cher und Freunde im Him­mel.

Das Ster­ben von vielen hundert Män­nern ist als Mar­ty­rium aner­kannt worden.

Die Zah­len der Sta­tis­ti­ken wei­chen, je nach Quelle etwas von­ein­an­der ab. Eine genaue und end­gül­tige Klä­rung der Zah­len wird wohl nicht mehr mög­lich sein.

Fol­gende Zah­len sind ent­nom­men: Eugen Wei­ler,  die Geist­li­chen in Dachau. Zah­len

Summe der Geist­li­chen im KZ Dachau ins­ge­samt: 2796[1],[2], davon waren 2076 katho­li­sche Welt­geist­li­che, 576 Ordens­geistliche und 142 Geist­li­che ande­rer Kon­fes­sio­nen.

Geist­li­che nach Herkunftslän­dern:
[3] (Zahlen nach Schneider, mit B gekennzeichnet nach Bornefeld)

                                                            in %                       davon gestorben:

Polen: 1811, B: 1807,                        65,24%[4],                + 567

Deut­schland: 327, B: 333,                11,75%                       +65

Tsche­cheslowakei: 156, B: 159 ,      5,59%                         +29

Fran­kreich: 165, B: 169,                    5,91%                         +10

Öster­reich 93, B: 100,                        3,33%                         +18

Bel­gien: 48, B: 46,                           1,72%                         +7

Niederlande: 66, B: 64,                                                        +6

Ita­lie­n: 30, B: 29,                                                                  +3

Jugo­sla­wien 42, B: 43,                       1,5%                           +3

Luxem­burg 17,                                                                       +4

 Weitere kleine Gruppen aus anderen Ländern wurden hier nicht aufgenommen

Ordens­geist­li­che[5]: (Zah­len der gro­ßen Grup­pen)

Jesui­ten: 103

Fran­zis­ka­ner: 87

Kapu­zi­ner: 47

Stey­ler: 43

Obla­ten der unbe­fleck­ten Jung­frau Maria: 33

Salen­sia­ner: 32

Pal­lot­ti­ner: 22

Mis­sio­nare des hei­li­gen Vin­zenz: 16

Mis­sio­nare von der hei­li­gen Fami­lie: 14

Alber­ti­ner: 13

Kar­me­li­ter: 11

Domi­ni­ka­ner: 10

Redemp­to­ris­ten: 10

Ins­ge­samt: 576

 Geistliche nach Konfessionen[6]:

Römisch katholisch: 2653, 94,7%

Griechisch katholisch: 5, 0,02%

Altkatholisch: 2, 0,02%

Orthodox: 23, 0,8%

Evangelisch: 89, 3,8%

Tschechische Kirche: 3, 0,01%

Mariaviten: 5, 0,01%

Muslime: 2, 0,01%

Insgesamt: 2782

Die mit Abstand größte Gruppe im KZ Dachau bildeten die katholischen Geistlichen.

Sonstige Zahlen:

Seminaristen: 177[7]

Bischöfe: 6 (2 katholische, 3 orthodoxe, 1mariavit)[8]

Militärgeistliche: 61[9]

Abweichende Zahlen am Beispiel Mangold-Thoma-Liste[10]:

Ins­ge­samt waren wäh­rend der zwölf Jahre 2.720 Geist­li­che inhaf­tiert; 132 wur­den in andere Lager ver­legt oder eva­ku­iert, 314 wur­den ent­las­sen, 1.034 ver­star­ben im Lager. Am Sonn­tag den 29. April 1945 wurde das Lager Dachau befreit, unter den Häft­lin­gen waren 1.240 Geistliche.

Geist­li­che nach Natio­nen (Todes­zah­len in Klam­mern):

• 1.780 Polen (+868), 4 verlegt/evakuiert, 78 ent­las­sen, 830 befreit;
• 447 Deut­sche und Öster­rei­cher (+94), 100 verlegt/evakuiert, 208 ent­las­sen, 45 befreit;
• 156 Fran­zo­sen (+10), 4 verlegt/evakuiert, 5 ent­las­sen, 137 befreit;
• 109 Tsche­chen (+24), 10 verlegt/evakuiert, 1 ent­las­sen, 74 befreit;
• 63 Hol­län­der (+17), 0 verlegt/evakuiert, 10 ent­las­sen, 36 befreit;
• 46 Bel­gier (+9), 3 verlegt/evakuiert, 1 ent­las­sen, 33 befreit;
• 28 Ita­lie­ner (+1), 1 verlegt/evakuiert, 0 ent­las­sen, 26 befreit;
• 16 Luxem­bur­ger (+6), 0 verlegt/evakuiert, 2 ent­las­sen, 8 befreit;
• ver­ein­zelt: 5 Dänen, 2 Alba­ner, 2 Eng­län­der, 2 Grie­chen, 3 Litauer, 1 Nor­we­ger, 1 Rumäne, 1 Spa­nier, 2 Schwei­zer, 3 Ungarn, 3 ohne Staats­an­ge­hö­rig­keit.

Über­sicht über die Glau­bens­rich­tun­gen:

• 2.579 katho­lisch
• 109 evan­ge­lisch
• 22 griechisch-orthodox
• 8 alt­ka­tho­lisch
• 2 mus­li­misch

Quelle: Man­gold­liste

[1] Nach Bornefeld, bei WEILER, Eugen, die Geistlichen in Dachau, S. 87

[2] Dr. Johannes Neuhäusler nennt 2720 Geistliche;Dr. Johannes Neuhäusler, Wie war das im KZ Dachau, S. 28

[3] WEILER, Eugen, die Geistlichen in Dachau, S 45 ff

[4] Weiler, S. 48

[5] Weiler S. 54f

[6] Weiler, S. 46

[7] Weiler S. 67

[8] Weiler S. 59

[9] Weiler S. 64

[10] Diese Zahlen verwendete auch Neuhäusler, a.a.O, S. 28

Polnischer Text

Duchowni liczby i statystyki

Obóz koncentracyjny w Dachau założono w marcu 1933 roku, miał być obozem dla więżniów politycznych, którzy w dniach przejęcia władzy przez NSDAP, przepełniali niemieckie więienia. Po Nocy Krzyształowej do Dachau przetransporotwano wielu obywateli Niemiec żydowskiego pochodzenia. Około co czwarty więzień był żydowskiego pochodzenia. Od początku wojny w 1939 roku do obozu przewożono wielu jeńców wojennych i robotników przymusowych z krajów okupowanych.

Z w sumie 206 206 więźniów, 163 538 - jako więźniowie polityczni- miało status tzw. więźniów prewencyjnych (niem. Schutzhäftling).

Duchowni należeli do grupy więźniów politycznych. Do Dachau przywożono ich głównie od 1938 roku początkowo z Niemiec i Austrii. Od 1940 roku w wiekszych grupach przetransporotwano niemieckich duchownych a także duchownych z Polski i wszystkich innych krajów okupowanych.

2 796 duchownym zadawano cierpienia w obozie. Wśród nich było 2652 duchownych katolickich. Spośród wszystkich uwięzionych w Dachau duchownych zginęło 1800, czyli 64%.

Największą grupę spośród nich stanowili duchowni polscy (1807) z czego 1106 zmarło. (por. Jeż).

93% z posród uwięzionych obozie duchownych stanowili duchowni katoliccy, chociaż katolicy stanowili ledwie 30% ludności ówczesnych Niemiec. 70% ówczesnej ludności stanowili ewangelicy. W obozie w Dachau z całej grupy uwięzionych duchownych duchowni ewangeliccy stanowili 3,8%. (pozostała niewielka grupa to duchowni innych wyznań chrześcijańskich.

Spośród uwięzionych i zamordowanych w Dachau księży jeden z nich został kanonizowany, o. Tytus Brandsma, a 57 zostało beatyfikowanych.

47 męczenników pochodzi z Polski, wśród nich jeden świecki – ojciec rodziny. 57 błogosławionych podarował nam Kościół jako naszych wstawienników i przyjaciół w niebie.

Śmierć tych wieluset mężczyn uznano za męczeństwo.

Liczby i statystyki różnią się nieco od siebie w zależności od żródła. Dokładnych i ostatecznych liczb prawdopodobnie nie da się już przytoczyć.

Poniższa statystyka pochodzi z następującej publikacji:  Die Geistlichen in Dachau sowie in anderen Konzentrationslagern und in Gefängnissen Hrsg. von Eugen Weiler 1983

Duchowni wg krajów pochodzenia

3 (liczby cytowane za: Richardem Schneiderem, te oznaczone literą B za: Antonem Bornefeldem)

                                                                                                            zginęło:

Polska: 1811, B: 1807,                        65,24%[4],                + 567

Niemcy: 327, B: 333,                             11,75%                       +65

Czechosłowacja: 156, B: 159 ,          5,59%                         +29

Fran­cja: 165, B: 169,                              5,91%                         +10

Austria 93, B: 100,                                 3,33%                         +18

Bel­gia: 48, B: 46,                                      1,72%                         +7

Holandia: 66, B: 64,                                                                     +6

Włochy: 30, B: 29,                                                                        +3

Jugo­sła­wia 42, B: 43,                             1,5%                                +3

Luksem­burg 17,                                                                            +4

 Dalsze pomniejsze grupy z innych krajów nie zostały tu uwzględnione.

Zakonnicy [5] (wg największych grup)

Jezuici: 103

Fran­ciszkanie: 87

Kapu­cyni: 47

Werbiści: 43

Oblaci Najświętszej Marii Panny: 33

Salezjanie 32

Pal­lot­yni: 22

Misjonarze św Wincentego: 16

Misjonarze św. Rodziny: 14

Alber­tyni: 13

Kar­me­lici: 11

Domi­ni­ka­nie: 10

Redemp­toryści: 10

W sumie: 576

Duchowni według wyznania [6]:

Katolicy: 2653, 94,7%

Grekokatolicy: 5, 0,02%

Starokatolicy: 2, 0,02%

Prawosławni: 23, 0,8%

Ewangelicy: 89, 3,8%

Kościół Czeski: 3, 0,01%

Mariawici: 5, 0,01%

Muzułmanie: 2, 0,01%

W sumie: 2782

Najliczniejszą grupą duchownych w Dachau byli duchowni katoliccy.

Pozostałe statystyki:

Seminarzyści: 177 [7]

Biskupi: 6 (2 katolickich, 3 prawosławnych, 1mariawita)[8]

Kapelani Wojskowi: 61[9]

Statystyki wg innego źródła listy sporządzonej przez Petrusa Mangolda i Emila Thomę

W ciągu 12 lat funkcjonowania obozu 2.720 duchownych zostało uwięzionych; 132 zostało przetransportowanych do innego obozu lub ewakuowanych, 314 zostało zwolnionych, 1.034 zmarło w obozie. W niedzielę 29 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony, wśród więżniów było wówczas 1.240 duchownych.

Duchowni wg narodowości (Liczba zamordowanych w nawiasie):

• 1.780 Polaków (+868), 4 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 78 zwolnionych, 830 dożyło wyzwolenia;

• 447 Niemców i Austriaków (+94), 100 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 208 zwolnionych, 45 dożyło wyzwolenia;

• 156 Fran­cuzów (+10), 4 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 5 zwolnionych, 137 dożyło wyzwolenia;

• 109 Czechów  (+24), 10 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 1 zwolnionych, 74 dożyło wyzwolenia;

• 63 Holendrów (+17), 0 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 10 zwolnionych, 36 dożyło wyzwolenia;

• 46 Bel­gów (+9), 3 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 1 zwolnionych, 33 dożyło wyzwolenia;

• 28 Włochów (+1), 1 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 0 zwolnionych, 26 dożyło wyzwolenia;

• 16 Luksem­bur­czyków (+6), 0 przetransportowanych do innego obozu/ewakuowanych, 2 zwolnionych, 8 dożyło wyzwolenia;

• 5 Duńczyków, 2 Alba­ńczyków, 2 Anglików, 2 Greków, 3 Litwinów, 1 Nor­we­g, 1 Rumun, 1 Hiszpan, 2 Szwajcarów, 3 Węgrów, 3 bezpaństwowcow

Statystyka pod względem wyznaniowym:

• 2.579 katolicy

• 109 ewangelicy

• 22 prawosławni

• 8 starokatolicy

• 2 muzułmanie

Źródła: tzw. Lista Petrusa Mangolda (niem. Mangold-Thoma Liste)

Przypisy

[1] Cyt. za Anton Bornefeld, por. WEILER, Eugen, Die Geistlichen in Dachau, s. 87

[2] Dr. Johannes Neuhäusler wymienia 2720 duchownych ; Johannes Neuhäusler, Wie war das im KZ Dachau? : Ein Versuch, d. Wahrheit näherzukommen, Dachau 1980 s. 28

[3] WEILER, Eugen, Die Geistlichen in Dachau, s. 45 i nast.

[4] Weiler, s. 48

[5] Weiler s. 54 i nast.

[6] Weiler, s. 46

[7] Weiler s. 67

[8] Weiler s. 59

[9] Weiler s. 64

[10] Te liczby podaje także Neuhäusler, op. cit., s. 28